କୃଷି

ଏହି ଘଟଣା ନବେ ଦଶନ୍ଧି ଆରମ୍ଭ ବେଳର, ତେବେ ଅବସରପ୍ରାପ୍ତ ଶିକ୍ଷକ ତଥା ଧାନଚାଷୀ ନଟବର ଷଡ଼ଙ୍ଗୀ ସେ ଘଟଣାକୁ ଏମିତି ମନେ ରଖିଛନ୍ତି, ଯେମିତି ତାହା ଗତକାଲି ଘଟିଛି।

୩୨ ବର୍ଷ କାଳ ସରକାରୀ ସ୍କୁଲରେ ଶିକ୍ଷକତା କରିବା ପରେ ସେ ତାଙ୍କ ସାଢ଼େ ତିନି ଏକର ଜମିରେ ପୈତୃକ ବୃତ୍ତି ଚାଷକୁ ଆପଣେଇଥିଲେ।

ଏହା ମଧ୍ୟ ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ ଚରମ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଥିଲା ବେଳର ଘଟଣା।

ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ ଆରମ୍ଭ ହେବା ମାତ୍ରେ ଜମିରେ ରେ ରସାୟନିକ ସାର, କୀଟନାଶକ ସାଙ୍ଗକୁ ଯନ୍ତ୍ରପାତିର ବ୍ୟବହାର ହୋଇଯାଇଥିଲା।

ଯେତେବେଳେ ଜମିରେ କୀଟ ଲାଗି ଫସଲ ନଷ୍ଟ ହେବାକୁ ଲାଗିଲା, ସେତେବେଳେ ଏଥିରେ କାଟନାଶକ କାର୍ବୋଫରସ୍ ସିଞ୍ଚନ କରିବା ପାଇଁ କୃଷି ବିଶେଷଜ୍ଞମାନେ ନଟବରଙ୍କୁ ପରାମର୍ଶ ଦେଲେ।

“ଏକରେ ଜମିକୁ ୧୦ କିଲୋ କୀଟନାଶକ ଥିଲା ହିସାବ। ମୁଁ ବଜାରରୁ ୩୫ କିଲୋ କୀଟନାଶକ କିଣି ଆଣି ତାକୁ ବାଲିରେ ମିଶାଇଦେଲି ଓ ଜଣେ ଶ୍ରମିକକୁ ଡାକି ତାକୁ ଜମିରେ ସିଞ୍ଚନ କରିବାକୁ କହିଲି।

ଲୋକଟି ୪୦ ପ୍ରତିଶତ ଜମିରେ ଏହାକୁ ସିଞ୍ଚନ କରିଛି କି ନାହିଁ, ହଠାତ୍ ତାର ଅଚେତ ଭଳି ଅବସ୍ଥା ଆସିଗଲା। କାଳେ କୀଟନାଶକ ବିଷରେ ତାର କିଛି ହୋଇଯାଇଥିବ ଏବଂ ମୁଁ ଜେଲକୁ ଯିବା ନିଶ୍ଚିତ ଭାବି ଡରିଗଲି।

ତେବେ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ସହାୟତାରେ ଆମେ ଲୋକଟିକୁ ଜମିରୁ ଖୋଲା ଜାଗାକୁ ଆଣି ତା ମୁହଁରେ ପାଣି ସିଞ୍ଚିଲୁ। ସେ ଆଖି ଖୋଲିଲା ପରେ ମୁଁ ନିଶ୍ଚିତ ହେଲି ଏବଂ ତାକୁ ଗିଲାସେ ଗରମ କ୍ଷୀର ପିଇବାକୁ ଦେଲି।

“ସେ ଯେତେବେଳେ ଟିକେ ଭଲ ଅବସ୍ଥାକୁ ଆସିଲା, ସେତେବେଳେ ପୁଣି କୀଟନାଶକ ସିଞ୍ଚିବାକୁ କହିଲା ଆଉ ମୁଁ ତାକୁ ମନାକରିଦେଲି। ମୁଁ ସେତେବେଳେ ଭାବିଲି ଯେ, କୀଟନାଶକ ସତରେ କେଡ଼େ ମାରାତ୍ମକ।

ଯେତକ କୀଟନାଶକ ବଳିଥିଲା, ତାକୁ ଗୋଟେ ଗାତ ଖୋଳି ପୋତିଦେବାକୁ ମୁଁ କହିଲି।

ତା ପରଦିନ ଯେମିତି ମୁଁ କ୍ଷେତକୁ ଯାଇଛି, ଦେଖିଲେ ଯେ, ଜମିରେ ଥିବା ସମସ୍ତ କଙ୍କଡ଼ା, ଗେଣ୍ଡା, ଜିଆ ଓ ସାପ ମରିପଡ଼ିଛନ୍ତି। ଏହା ମୋତେ ଚିନ୍ତାରେ ପକାଇଦେଲା।”

ଏହି ଘଟଣା ଚାଷୀ ନଟବରଙ୍କ ଜୀବନରେ ଏକ ମୋଡ଼ ଥିଲା।

ଏହା ପରେ ସେ ସବୁ ପ୍ରକାର ରସାୟନିକ କୀଟନାଶକ ଓ ସାର ବ୍ୟବହାର ଛାଡ଼ିଦେଇ ଜୈବିକ ଚାଷ ପ୍ରଣାଳୀକୁ ଆପଣେଇବାରେ ଲାଗିଲେ।

ଦୀର୍ଘ ଦୁଇ ଦଶନ୍ଧି ହେଲା ନଟବର ରସାୟନିକ-ମୁକ୍ତ ଧାନଚାଷ କରିଚାଲିଛନ୍ତି, ତେବେ କେବଳ ଏହା ତାଙ୍କୁ ପ୍ରସିଦ୍ଧ କରିନାହିଁ, ଗଲା ୨୪ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ସେ ଦେଶୀ ବିହନ ଓ ଜୈବିକ ପଦ୍ଧତିରେ ଚାଷ କରିବା ଲାଗି ୨ ହଜାରରୁ ଅଧିକ ଚାଷୀଙ୍କୁ ତାଲିମ ଦେଇସାରିଲେଣି।

ଅନ୍ୟ ଚାଷୀମୀନଙ୍କ ସହଯୋଗରେ ସେ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ତାଲିମ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ଆୟୋଜନ କରିଛନ୍ତି।

ଏହି ଗୋଷ୍ଠୀ ଏବେ ରାଜେନ୍ଦ୍ର ଦେଶୀ ଚାଷ ଗବେଷଣା କେନ୍ଦ୍ର ଭାବେ ପରିଚିତ।

ଲୋକ ସମବାୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠାନ ନାମକ ଏକ ଟ୍ରଷ୍ଟ ପକ୍ଷରୁ ଗବେଷଣା କେନ୍ଦ୍ରଟି ପରିଚାଳିତ ହେଉଛି।

ଏହି ଟ୍ରଷ୍ଟର ସହଯୋଗରେ ନଟବର ୭ ଶହ କିସମର ଦେଶୀଧାନ ସଂରକ୍ଷଣ ଓ ବଣ୍ଟନ କରିସାରିଲେଣି।

ପ୍ରଥମ ଅଧ୍ୟାୟ: ବିହନ ରକ୍ଷକ

କଟକ ଜିଲ୍ଲା ନିଆଳି ବ୍ଲକର ଏକ ଛୋଟିଆ ଗାଁର ଏକ ଛୋଟଚାଷୀ ପରିବାରରେ ନଟବର ଷଡ଼ଙ୍ଗୀ ଜନ୍ମ ହୋଇଥିଲେ।

ବାପାଙ୍କର ଥିଲା ମାତ୍ର ଦେଢ଼ ଏକର ଜମି, ଯେଉଁଥିରେ ସେ ତାଙ୍କ ଛଅ ପିଲାଙ୍କ ଭରଣପୋଷଣ କରିନେଉଥିଲେ।

“ସେ ଗରିବ ହୋଇପାରନ୍ତି, ହେଲେ ମୋ ବାପା ଜଣେ ଭଲ ଚାଷୀ ଥିଲେ,” କହନ୍ତି ନଟବର।

ଗାଁର ଅନ୍ୟ ଚାଷୀମାନେ ସେମାନଙ୍କ ଜମିରେ ମାତ୍ର ଗୋଟିଏ ଚାଷ କରୁଥିବାବେଳେ ନଟବରଙ୍କ ବାପା ଧାନ ସାଙ୍ଗକୁ ତାଙ୍କ ଜମିରେ ୩୦ରୁ ଅଧିକ ପ୍ରକାର ପନିପରିବା ଚାଷ ମଧ୍ୟ କରୁଥିଲେ।

ଏଥିରୁ ଅଧିକାଂଶ ଘରେ ବ୍ୟବହାର ହେଉଥିଲା ଏବଂ ବଳକାତକ ପାଖ ବଜାରରେ ସେ ବିକ୍ରି କରିଦେଉଥିଲେ।

ବଡ଼ ହେବା ପରେ ନଟବରଙ୍କର ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷା ପାଇଁ ଇଚ୍ଛା ଥିଲେ ବି ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଯୋଗୁଁ ତାହା ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରିଲା ନାହିଁ।

ବାଧ୍ୟ ହୋଇ ସେ ଗାଁ ହାଇସ୍କୁଲରେ ଶିକ୍ଷକତା ଆରମ୍ଭ କଲେ।

“ମୁଁ ଆମ ଗାଁ ହାଇସ୍କୁଲର ପ୍ରଥମ ଛାତ୍ର ଥିଲି। ପାଠପଢ଼ା ପରେ ସେହି ସ୍କୁଲରେ ଶିକ୍ଷକତା କରିବାର ସୁଯୋଗ ପାଇ ମୁଁ ବେଶ୍ ଖୁସି ଅନୁଭବ କରିଥିଲି। ମୁଁ ବିଜ୍ଞାନ, ଗଣିତ, ଇଂରାଜୀ ଓ ଭୁଗୋଳ ପଢ଼ାଉଥିଲି,” ବୋଲି କୁହନ୍ତି ସେ।

ବର୍ତ୍ତମାନ ୮୭ ବର୍ଷରେ ପଦାର୍ପଣ କରିଥିବା ନଟବର ୧୯୬୦ ମସିହାରେ ଶିକ୍ଷା ବିଭାଗରେ ଯୋଗ ଦେଇ ୩୨ ବର୍ଷ ପରେ ୧୯୯୨ରେ ଅବସର ନେଇଥିଲେ।

ଅବସର ନେବାର କିଛି ବର୍ଷ ପୂର୍ବରୁ ତାଙ୍କ ବାପାମାଙ୍କର ଦେହାନ୍ତ ହୋଇଯାଇଥିବାବେଳେ ତାଙ୍କ ଭାଇଭଉଣୀ ସମସ୍ତେ ବେଶ୍ ଭଲ ଜାଗାରେ ଅବସ୍ଥାପିତ।

ତାଙ୍କ ଭାଇ ଦାମୋଦର ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗ କ୍ୟାଡର୍ ଆଇ.ପି.ଏସ୍. ଅଫିସର୍ ଥିବାବେଳେ ଜାତୀୟ ମାନବାଧିକାର କମିଶନର ଡିଜି ଭାବେ ଅବସର ନେଇଛନ୍ତି।

“ଅବସର ପରେ ମୁଁ ଘରେ ବସିପାରିଲିନି। ମୋତେ କିଛିନା କିଛି ଗୋଟେ କରିବାର ଥିଲା। ତେଣୁ ମୁଁ ଆମର ପୈତୃକ କୃଷିକର୍ମରେ ହାତ ଦେଲି, ” ବୋଲି ସେ କହିଛନ୍ତି।

ଦ୍ବିତୀୟ ଅଧ୍ୟାୟ: ଅବସର ପରେ ଚାଷ ସହ ନୂଆ ଆରମ୍ଭ

୧୯୯୬ରେ ନଟବରଙ୍କ ଜୀବନରେ କୀଟନାଶକ ବିଷ ଘଟଣା ଘଟିବା ପରେ ସେ ଜୈବିକ କୃଷି ଆଡ଼କୁ ମନ ଦେଲେ।

ପ୍ରାଥମିକ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ସେ ଜୈବିକ ପଦ୍ଧତିରେ ଅଧିକ ଅମଳକ୍ଷମ ଧାନ ଫସଲ କରିବା ପ୍ରୟାସ ଆରମ୍ଭ କଲେ।

ସେତେବେଳେ ତାଙ୍କ ପୁଅ ଦେଶୀ ବିହନ କଥା କହିଲେ।

“ପୁଅ ବାରମ୍ବାର ମୋତେ ଦେଶୀଧାନ କଥା କହିବା ପରେ ମୁଁ ଦେଶୀ ବିହନ ସଂଗ୍ରହ ଲାଗି ସାରା ରାଜ୍ୟ ବୁଲିବା ଆରମ୍ଭ କଲି,” ସେ କହନ୍ତି।

ଦେଶୀ କିସମ କାହିଁକି?

ଦେଶୀ କିସମର ଧାନ ବିହନ ପୁଷ୍ଟିକର ହେବା ସହ ଏହା ଆମ ପରିବେଶକୁ ଖାପ୍ ଖାଇଲା ଭଳି ହୋଇଥାଏ।

ଆମ ଦେଶରେ ୧ ଲକ୍ଷ ୧୦ ହଜାର କିସମର ଦେଶୀ ଧାନ ଥିବାର ପ୍ରମାଣ ମିଳେ।

ତେବେ ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ ପରେ ଆମେ ଏଥିରୁ ୯୦ ପ୍ରତିଶତ କିସମ ଧ୍ବଂସ କରିଦେଇସାରିଛୁ।

ନଟବରଙ୍କ କହିବା ଅନୁସାରେ, ଦେଶୀଧାନ ବିହନ ସଂଗ୍ରହ ଲାଗି ସେ ଓ ତାଙ୍କ ସହଯୋଗୀମାନେ ରାଜ୍ୟର ପ୍ରାୟ ସମସ୍ତ ଅଂଚଳ ବୁଲି ଇତିମଧ୍ୟରେ ୭ ଶହ କିସମର ଧାନ ବିହନ ସଂରକ୍ଷିତ କରି ରଖିପାରିଛନ୍ତି।

“ଆମେ ଏହାକୁ ସଂଗ୍ରହାଳୟରେ ନରଖି ମୋର ସାଢ଼େ ତିନି ଏକର ଜମିରେ ଚାଷ କରିବା ସହ ଅନ୍ୟ ଚାଷୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ତାକୁ ବଣ୍ଟନ କରୁଛୁ। ପ୍ରଥମେ ଆମେ ମାଗଣାରେ ବିହନ ଦେଉଥିବାବେଳେ ଏବେ କିଛି ଟଙ୍କା ନେଉଛୁ,” କୁହନ୍ତି ନଟବର।

ପ୍ରତିବର୍ଷ ନଟବର ଓ ତାଙ୍କ ସହଯୋଗୀମାନେ ଶହେ କ୍ବିଣ୍ଟାଲରୁ ଅଧିକ ଦେଶୀ ଧାନ ବିହନ ଉତ୍ପାଦନ କରି ତାକୁ କେରଳ, ତାମିଲନାଡୁ, ମହାରାଷ୍ଟ୍ର, ଆନ୍ଧ୍ରପ୍ରଦେଶ, ଉତ୍ତରପ୍ରଦେଶ, ଛତିଶଗଡ ଓ ଗୁଜରାଟର ଚାଷୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବଣ୍ଟନ କରୁଛନ୍ତି।

ଲୋକାଲ୍ ଓ୍ବାୟାର୍

(ଏହି ଲେଖାଟି ପ୍ରଥମେ “ଦ ବେଟର୍ ଇଣ୍ଡିଆ”ରେ ପ୍ରକାଶ ପାଇଥିଲା।)

ଭୁବନେଶ୍ବର, ଫେବ୍ରୁଆରି ୧୧ (ଲୋକାଲ ୱାୟାର): ମୁଣ୍ଡରେ ସୁନ୍ଦର ଭାବେ ରଂଗ କରାହୋଇଥିବା ମାଟିପାତ୍ର ଧରି ଶତାଧିକ ମହିଳା ନୟାଗଡ଼ ଜିଲ୍ଲା ଦଶପଲ୍ଲା ବ୍ଲକର ଗମ୍ଭାରୀଖୋଳ ଗାଁ ଆଡ଼କୁ ମାଡ଼ି ଚାଲିଥିଲେ।

ସେମାନଙ୍କ ମୁଣ୍ଡରେ ଥିବା ସେହି ମାଟିପାତ୍ରଗୁଡ଼ିକରେ ଗତ ଖରିଫ ଋତୁରେ ସେମାନଙ୍କ ଜମିରୁ ଉତ୍ପାଦିତ ଧାନ ବିହନ ଭର୍ତ୍ତି ହୋଇଥିଲା, ଯେଉଁ ବିହନ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଦେଶୀ ଓ ପାରମ୍ପରିକ ଭାବେ ପୁରୁଷ ପୁରୁଷ ଧରି ଏହି ଅଂଚଳବାସୀ ଯେଉଁ ଫସଲ ଉତ୍ପାଦନ କରିଆସୁଛନ୍ତି।

ମହିଳାମାନଙ୍କର ଏହି ଧାଡ଼ି ଲମ୍ବିଥିଲା ଏଠାରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିବା ବାର୍ଷିକ ବିହନ ପର୍ବ ଆଡ଼କୁ, ଯେଉଁଥିରେ ଏମାନଙ୍କ ଭଳି ଆଖପାଖ ଅଠର ଖଣ୍ଡ ଗାଁଲୋକ ସାମିଲ ହୋଇଥିଲେ ଆଉ ସମସ୍ତେ ନିଜ ନିଜ ଘରୁ ଦେଶୀ ଧାନ ବିହନ ସହ ଏଠାରେ ପହଞ୍ଚିଥିଲେ।

ଦେଶୀ ବାଦ୍ୟର ତାଳେ ତାଳେ ଧାନ ବିହନ ନେଇ ଏଠାକୁ ଆସିଥିବା ପୁରୁଷ ଓ ମହିଳାମାନେ ଆଗେଇଚାଲିଥିଲେ ପର୍ବସ୍ଥଳକୁ, ଯେଉଁଠାରେ ଅମଳ ଉତ୍ସବ ପାଳନ ସହ ବିହନ ବଦଳ କରି ସମସ୍ତ ଚାଷୀ ଗୋଟିଏ ପରିବାରର ବୋଲି ବାର୍ତ୍ତା ଦେଇଥିଲେ।

କନ୍ଧ-ଅନ୍ଧାରିକୁଟୁ ଗାଁର କଇଁତା ମାଝି (୪୫)ଙ୍କ ପାଇଁ ଏହା ଏକ ଉତ୍ସବ ହିଁ ଥିଲା।

ଗତ କିଛି ବର୍ଷର ଲଗାତର ମରୁଡ଼ି ପରେ ୨୦୧୯ ଖରିଫ ଋତୁରେ ତାଙ୍କ ଜମିରେ ଭଲ ଫସଲ ହୋଇଥିଲା।

“ସରକାର ଯୋଗାଇଦେଉଥିବା ଅଧିକ ଉତ୍ପାଦନକ୍ଷମ ବିହନ, ଯାହା ବଜାରରେ ମିଳୁଛି, ଆମକୁ ନିୟମିତ ଫସଲ ହାନିରୁ ରକ୍ଷା କରିପାରିନଥିଲା।

ତେଣୁ ଚଳିତ ବର୍ଷ ମୁଁ ମୋ ଜମିରେ ପାରମ୍ପରିକ ଝୁମ୍ପୁରି ଜାତୀୟ ବିହନ ବୁଣିଥିଲି। ଆଉ ମୁଁ ଅତି ଖୁସି ଯେ କମ୍ ଖର୍ଚ୍ଚରେ ମୁଁ ଏଥର ଭଲ ଅମଳ କରିପାରିଛି।

ଅନିୟମିତ ବର୍ଷା ଓ ପାଣିର ଅଭାବ ଯୋଗୁଁ ଗତ ଖରିଫ ଋତୁରେ ଆମ ଅଂଚଳର ଅନେକ ଚାଷୀ କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ ହୋଇଥିଲେ,” ବୋଲି କହନ୍ତି କଇଁତା।

ଚାଷୀମାନଙ୍କ କହିବା ଅନୁସାରେ, ଓଡ଼ିଶାର ଏହି ଅଂଚଳ ପାହାଡ଼ିଆ ହୋଇଥିବାରୁ ଏଠାରେ ପାଣିର ଅଭାବ ସାଙ୍ଗକୁ ଗତ କିଛି ଦଶନ୍ଧି ଧରି ମରୁଡ଼ି ପରିସ୍ଥିତି ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଚାଲିଛି।

ଅଧିକ ଅମଳକ୍ଷମ ଧାନର ମୋହଭଙ୍ଗ

ଅଧିକ ଅମଳ ଆଶାରେ ସରକାର ଚାଷୀଙ୍କୁ ଅଧିକ ଅମଳକ୍ଷମ ବିହନ ଯୋଗାଇଦିଅନ୍ତି।

ତେବେ ଚାଷୀଙ୍କ କହିବା ଅନୁସାରେ, ସାମାନ୍ୟ ପାଣିପାଗ ଏପଟସେପଟ ହେଲେ ଏହି ବିହନରୁ ଉପୁଜିଥିବା ଫସଲ ନଷ୍ଟ ହେବାର ଆଶଙ୍କା ଥାଏ, ଅର୍ଥାତ୍ ଏସବୁ ବିହନର ଆମ ପାଣିପାଗ ସହଣି ଶକ୍ତି କମ୍।

“ଚାଷ ଋତୁ ଆରମ୍ଭରେ ଯେତେବେଳେ ଖୁବ୍ କମ୍ ବର୍ଷା ହୁଏ ବା ଅଧିକ ବର୍ଷା ହୋଇଯାଏ, ସେତେବେଳେ ଏହି ବିହନରୁ ଗଛ ଉଠିବା କଷ୍ଟକର। ସେହିପରି ଚାଷ ମଝିରେ ଅଧିକ ବର୍ଷା ହୋଇ ବିଲରେ ପାଣି ଜମିଲେ ଧାନଗଛର ମୂଳ ସଢ଼ିଯାଏ। ମରୁଡ଼ି ଭଳି ସମୟରେ ଜମିରେ ଏଭଳି ଧାନ ଗଛ ପୋଡ଼ିଗଲା ଭଳି ଦିଶେ। ସେ ଯାହା ଯେତେବେଳେ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଚାଷୀ ହିଁ କ୍ଷତି ସହେ,” ବୋଲି ସ୍ଥାନୀୟ ବରପାଲି ଗାଁର ଚାଷୀ ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ପ୍ରଧାନ (୪୭) କହନ୍ତି।

ବିଶେଷଜ୍ଞମାନଙ୍କ ମତରେ, ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ ସମୟରେ ଭାରତୀୟ ଚାଷଜମିକୁ ଅଧିକ ଅମଳକ୍ଷମ ବିହନ ପ୍ରବେଶ କଲା, ଯାହାର ମରୁଡ଼ି ଓ ବନ୍ୟା ସହଣି ଶକ୍ତି ନାହିଁ।

ଏସବୁ ପାଇଁ ପାଣି ସାଙ୍ଗକୁ ରସାୟନିକ ସାର ଓ କୀଟନାଶକ ପରିଚାଳନା ସଠିକ୍ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ।

ଉଚ୍ଚ ଜାଗାରେ ରହୁଥିବାରୁ ଏହି ଅଂଚଳର ଅଧିକାଂଶ ଚାଷୀ ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର କୃଷି କାର୍ଯ୍ୟ ପାଇଁ ବର୍ଷାଜଳ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାନ୍ତି।

“ଯଦିଓ ବର୍ଷକୁ ବର୍ଷ ଅଧିକରୁ ଅଧିକ ରସାୟନିକ ସାର ଆବଶ୍ୟକ କଲା, ତଥାପି ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଦୁଇ ତିନି ବର୍ଷ ଧରି ଅଧିକ ଅମଳକ୍ଷମ ବିହନ ଆମକୁ ଭଲ ଉତ୍ପାଦନ ଦେଲା।

ତେବେ ଏହା ଅଘଧିକରୁ ଅଧିକ ପୋକ ତଥା ରୋଗଙ୍କୁ ବି ଡାକିଆଣିଲା ବୋଲି କହିବାକୁ ପଡ଼ିବ। ଚାଷୀମାନେ ବଜାରରୁ କୀଟନାଶକ ଆଣି ଫସଲ ବଞ୍ଚାଇବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହେଲେ।

ଏହିପରି ଭାବରେ ପ୍ରତିବର୍ଷ ଚାଷ ପାଇଁ ଖର୍ଚ୍ଚ ବଢ଼ିବାରେ ଲାଗିଲା,” ବୋଲି କହନ୍ତି ଜାମୁସାହିର ଚାଷୀ ରବିନ୍ଦ୍ର ମଲ୍ଲିକ (୫୫)।

ରବିନ୍ଦ୍ରଙ୍କ କହିବା ଅନୁସାରେ, ପ୍ରାୟ ୪୦ ବର୍ଷ ହେଲା ତାଙ୍କ ଅଂଚଳକୁ ଅଧିକ ଅମଳକ୍ଷମ ବିହନ ଆସିଛି।

ତେବେ ଗଲା କିଛି ଦଶନ୍ଧି ଧରି ଅନିୟମିତ ବର୍ଷା ତଥା ପାଣିପାଗରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଯୋଗୁଁ ଏହି ବିହନରୁ ଅମଳ କମିବାରେ ଲାଗିଛି, ଅପରପକ୍ଷରେ ଶ୍ରମିକ, ସାର ଓ କୀଟନାଶକ ଖର୍ଚ୍ଚ ବଢ଼ିଚାଲିଛି ବୋଲି ରବିନ୍ଦ୍ର କହନ୍ତି।

ଏଭଳି ସ୍ଥିତିରେ ଓଡ଼ିଶାର କେତେକ ଆଦିବାସୀ ଗାଁର ଚାଷୀମାନେ ନିଜ ଅଂଚଳର ଜଳବାୟୁକୁ ସୁହାଇଲା ଭଳି ଦେଶୀ ବିହନ ଆଡ଼କୁ ମୁହାଁଇବାରେ ଲାଗିଛନ୍ତି।

ଅଧ୍ୟୟନରୁ ଜଣାପଡ଼େ ଯେ, ଅଧିକ ଅମଳ ପାଇବା ଲାଗି ଅତ୍ୟଧିକ ରସାୟନିକ ସାରର ପ୍ରୟୋଗ ଜମିର ଉର୍ବରତା ଶକ୍ତି (ପ୍ରାକୃତିକ ମାଇକ୍ରୋଫୋବିଆ) ନଷ୍ଟ କରିବା ସହ ଲୁଣି ଅଂଶ ବଢ଼ାଇଦିଏ।

ଏହାମଧ୍ୟ ପରିବେଶ ପ୍ରଦୂଷଣ, ଜୈବ ବିବିଧତା ହାନି ସାଙ୍ଗକୁ ଜଳବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ, ଜମିର ଉର୍ବରତା ହାନି, ପାରମ୍ପରିକ ଚାଷ ସଂପର୍କରେ ଜ୍ଞାନର ଅବକ୍ଷୟ ଓ ମଣିଷର ଜୀବନଧାରଣ ମାନ ଉପରେ କୁପ୍ରଭାବ ପକାଇଥାଏ।

ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଓ ଅସ୍ଥିର ପାଣିପାଗ ଭିତରେ ଘାଣ୍ଟି ହେଉଥିବା କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ ଚାଷୀମାନେ ଚଳିତ ବର୍ଷର ଚାଷରୁ ଗତବର୍ଷର କ୍ଷୟକ୍ଷତି ଭରଣା କରିବାକୁ ସବୁବେଳେ ଆଶା ରଖନ୍ତି, କାରଣ ସେମାନେ ସବୁବେଳେ ଆର୍ଥିକ ବୋଝ ଭିତରେ ରହିଥାନ୍ତି।

“ନିଜ ପାଖରେ ଥିବା ଜଙ୍ଗଲ ସଂପଦ ଓ ପ୍ରକୃତି ମଧ୍ୟ ଅବକ୍ଷୟର ଶିକାର ହୋଇଥିବାରୁ ଅସ୍ବଚ୍ଛଳ ଲୋକଙ୍କ ଜୀବନଧାରଣ ମାନର ଅଭିବୃଦ୍ଧି କରିବାରେ ସେମାନେ ମଧ୍ୟ ଅକ୍ଷମ,” ବୋଲି ମାର୍ଡାବାଡ଼ି ଗାଁର ଶିକ୍ଷକ ନିରଂଜନ ଜାନି କହନ୍ତି।

ଆଶାର କିରଣ ଦେଶୀ ବିହନ

ଏଭଳି ଏକ ପରିସ୍ଥିତିରେ ବୟସ୍କ ଚାଷୀମାନେ ଅଧିକ ଅମଳକ୍ଷମ ବିହନ ଉପରୁ ଆଶା ଛାଡ଼ି ସେମାନଙ୍କ ପାରମ୍ପରିକ ଦେଶୀ ବିହନ ଆଡ଼କୁ ପୁଣି ମୁହଁ ଫେରାଇଛନ୍ତି।

“ତେବେ ଏହାରି ଭିତରେ ଏହି ଚାଷୀମାନେ ଅନେକ ଦେଶୀ ବିହନକୁ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବେ ହରାଇସାରିଛନ୍ତି। ସେ ଯାହାହେଉ ଆମେ ଓ ସ୍ଥାନୀୟ ଚାଷୀମାନେ ଏକାଠି ହୋଇ 50ରୁ ଅଧିକ ପ୍ରକାର ଦେଶୀ ଧାନ ଓ ଅନ୍ୟ ବିହନ ସଂଗ୍ରହ କରିପାରିଛୁ,” ବୋଲି ସ୍ଥାନୀୟ ଅଂଚଳରେ କାର୍ଯ୍ୟରତ “ନିର୍ମାଣ” ସଂଗଠନର କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ପ୍ରଶାନ୍ତ ମହାନ୍ତି କହନ୍ତି।

ଜମିର ଉର୍ବରତା ଶକ୍ତି ବଜାୟ ରଖିବା ସାଙ୍ଗକୁ ଜୈବ ପରିମଣ୍ଡଳର ସୁସ୍ଥତା ପାଇଁ ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଆଖପାଖ ୧୮ ଖଣ୍ଡ ଗାଁର ଚାଷୀମାନଙ୍କୁ ଏହି ବିହନ ବଣ୍ଟା ଯାଇଥିଲା।

“ପାରମ୍ପରିକ ଦେଶୀ ବିହନ ଅଦଳ ବଦଳ ବିହନ ପର୍ବର ଏକ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ,” ବୋଲି କହନ୍ତି ପ୍ରଶାନ୍ତ।

“ସ୍ଥାନୀୟ ଅଂଚଳର ଜଳବାୟୁ ଓ ପରିବେଶକୁ ସହିପାରିବା ଭଳି ବିହନ ହିଁ ଲୋକଙ୍କ ପାଇଁ ଦେଶୀ ବିହନ। ଏଥିରେ ରୋଗପୋକର ଡର ନଥିବା ସାଙ୍ଗକୁ ଏହା ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଜୈବିକ ପଦ୍ଧତିରେ ହୋଇଥାଏ,” ବୋଲି କନ୍ଧମାଳ କୃଷି ବିଜ୍ଞାନ କେନ୍ଦ୍ରର ବରିଷ୍ଠ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଦେବାଶିଷ ମିଶ୍ର କହନ୍ତି।

ଆଦିବାସୀ ସଂପ୍ରଦାୟ ହିଁ ପରିବର୍ତ୍ତନର ବାହକ

ସରକାର ଯୋଗାଉଥିବା ଅଧିକ ଅମଳକ୍ଷମ ହାଇବ୍ରିଡ୍ ବିହନରୁ ମୋହଭଂଗ ହେବା ପରେ କନ୍ଧମାଳ ଜିଲ୍ଲା ତୁମୁଡ଼ିବନ୍ଧ ବ୍ଲକ ଅଂଚଳର ଆଦିବାସୀମାନେ ଏବେ ପାଞ୍ଚ ବର୍ଷ ହେଲା ଦେଶୀ ଧାନ, ତୈଳବୀଜ, ଦାଲିଜାତୀୟ ଫସଲ ଓ ପନିପରିବା ଚାଷ ଉପରେ ଜୋର୍ ଦେଉଛନ୍ତି।

ସରକାରୀ ବିହନ ଛାଡ଼ି ଦେଶୀ ବିହନ କାହିଁକି- ଏହି ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତରରେ କୁଟିଆ କନ୍ଧ ସଂପ୍ରଦାୟର ଚାଷୀ ଡମ୍ବରୁଧର ମାଝି (୭୦) କହନ୍ତି, “ସରକାରୀ ବିହନ ଆମ ମାଟି ଲାଗି ଅନୁକୂଳ ନୁହେଁ। ଏପରିକି ଏହି ବିହନ ଲଗାଇଲେ ଚାଷ ଜମିକୁ ପକ୍ଷୀ ବା ଅନ୍ୟ ଉପକାରୀ କୀଟପତଙ୍ଗ ଆସୁନାହାନ୍ତି। ସେହିପରି ଏହା ଚାଷ କଲେ ନୂଆ ନୂଆ ରୋଗ ଆସୁଛି। ଫଳରେ ଫସଲ ବୁଡିବା ସାଙ୍ଗକୁ ଆମେ ଆମର ମୌଳିକ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ କରିପାରୁନାହୁଁ।”

ଯେହେତୁ ଆଦିବାସୀମାନେ ଅଣଜୈବିକ ସାର ଓ କୀଟନାଶକ ବ୍ୟବହାର କରିବାକୁ ଚାହାନ୍ତି ନାହିଁ, ତେଣୁ ଏଭଳି ସ୍ଥିତିରେ ଏସବୁ ଫସଲରେ ସେମାନଙ୍କ ପାରମ୍ପରିକ ଜୈବିକ ପରୀକ୍ଷାନିରୀକ୍ଷା ବି ଫେଲ୍ ମାରେ, ତେଣୁ ଫସଲ ହାନି ହିଁ ସାର ହୁଏ।

“ଅଧିକ ଅମଳକ୍ଷମ ବିହନ ଚାଷ କଲେ ସେହି ଜମିର ହୁଡ଼ାରେ ଅନ୍ୟ କୌଣସି ଚାଷ ଠିକରେ ହୁଏନାହିଁ। ସେହିପରି ପାଖ ଜଙ୍ଗଲରେ ପତ୍ର, ଫଳ ଓ ମହୁ କମିଯିବାର ମଧ୍ୟ ଆମେ ଦେଖିଛୁ,” ବୋଲି କହନ୍ତି ଚାଷୀ ବଟ ମାଝି (୬୦)।

୨୦୧୧ ମସିହାର ଅନୁଭୂତିକୁ ମନେ ପକାଇ “ନିର୍ମାଣ”ର କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ପ୍ରଶାନ୍ତ ମହାନ୍ତି କହନ୍ତି, “ଯେତେବେଳେ ଆମେ ଏହି ଅଂଚଳକୁ ଅଧ୍ୟନ ପାଇଁ ଆସିଥିଲୁ, ସେତେବେଳେ ଲୋକେ ଅକପ୍ରକାର ନିରାଶ ହୋଇସାରିଥିଲେ ଓ ଆମେ କନ୍ଧମାଳ ଜିଲ୍ଲାର ଆଦିବାସୀ ଚାଷୀଙ୍କୁ ସେମାନଙ୍କ ପାରମ୍ପରିକ ବିହନ ଆଡ଼କୁ ଫେରାଇନେବାର ପ୍ରୟାସ ଆରମ୍ଭ କଲୁ।
ସେମାନେ ମଧ୍ୟ ଆମ ଉଦ୍ୟମକୁ ସ୍ବାଗତ କଲେ।”

“ସରକାରୀ ବିହନ ହିଁ ଆମର ସମସ୍ତ ଦୁର୍ଦ୍ଦଶାର କାରଣ। ତେଣୁ ଆମେ ପୁରୁଷ ପୁରୁଷ ଧରି ଚାଲିଥିବା ଆମ ଚାଷ ପଦ୍ଧତି ଆଡ଼କୁ ଫେରିବା ଛଡ଼ା ଆମ ପାଖରେ ଆଉ କିଛି ବାଟ ନଥିଲା। ଆମେ ଦେଶୀ ମାଣ୍ଡିଆ ଓ ମକା ଛଡ଼ା କୁନ୍ଧା ଧାନ, କଳା ଧାନ, ଭାତବୁରାଇ ଭଳି ଦେଶୀ ଧାନ କରୁଛୁ,” ବୋଲି କାଓବାଲି ଗାଁର ଗଣ୍ଡ ସଂପ୍ରଦାୟର ଚାଷୀ ମଥୁରା ପାତ୍ର (୬୫) କହନ୍ତି।

ଏହି ବ୍ଲକ ଅନ୍ତର୍ଗତ ୫୦ଟି ଆଦିବାସୀ ଗାଁର ଏକ ହଜାରରୁ ଅଧିକ ଚାଷୀ ଏବେ ପାଖାପାଖି ଶହେ କିସମର ଦେଶୀ ଖାଦ୍ୟଶସ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ କରୁଛନ୍ତି।

ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଜୈବିକ ପଦ୍ଧତିରେ ଏହି ଚାଷ କରାଯାଉଥିବା “ନିର୍ମାଣ”ର ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ସୁରେଶ ଚନ୍ଦ୍ର ବିଶୋୟୀ ସୂଚନା ଦେଇଛନ୍ତି।

ଲୋକାଲ୍ ଓ୍ବାୟାର୍

(ବରିଷ୍ଠ ସାମ୍ବାଦିକ ବାସୁଦେବ ମହାପାତ୍ରଙ୍କ ଲିଖିତ ଏହାର ମୂଳ ଇଂରାଜି ଲେଖାଟି INDIA.MONGABAYରେ ପୂର୍ବରୁ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଛି।)