କେଉଁଠି ଖଣ୍ଡାଧାର?
କେନ୍ଦୁଝର ଜିଲ୍ଲାର ବାଂଶପାଳ, ଯୋଡ଼ା ବ୍ଲକ ଏବଂ ସୁନ୍ଦରଗଡ଼ ଜିଲ୍ଲାର ବଣେଇ, ଲହୁଣୀପଡ଼ା ବ୍ଲକ ଅଞ୍ଚଳକୁ ଘେରି ରହିଥିବା ବିସ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ପର୍ବତମାଳାର ନାମ ଖଣ୍ଡାଧାର।
ରାଶିରାଶି ପାହାଡ଼ ସାଙ୍ଗକୁ ସବୁଜ ଘଞ୍ଚ ବନାନୀ, ଜୈବ ବିବିଧତା, ଜନଜାତି ବସତି ଓ ଶୀତଦିନର ମନୋରମ ପ୍ରାକୃତିକ ଶୋଭା ହିଁ ଖଣ୍ଡାଧାରର ବିଶେଷତ୍ବ।
ଏଠାକାର ଶୀତଦିନିଆ ତୁଷାରପାତ ପର୍ଯ୍ୟଟକଙ୍କୁ ଆକର୍ଷିତ କରିଥାଏ।
ଏହି ପାହାଡ଼ମାଳାରେ ପ୍ରଚୁର ମାତ୍ରାରେ ଉନ୍ନତ ମାନର ଲୁହାପଥର ଗଚ୍ଛିତ ରହିଛି।
ଖଣ୍ଡାଧାରର ଦୁଇଟି ପାର୍ଶ୍ବ ରହିଛି। ଗୋଟିଏ ପାର୍ଶ୍ବ ସୁନ୍ଦରଗଡ଼ ଜିଲ୍ଲାରେ ଥିବାବେଳେ ଅନ୍ୟ ପାର୍ଶ୍ବଟି କେନ୍ଦୁଝର ଜିଲ୍ଲାରେ ରହିଛି।
ପାହାଡ଼ର ଉଭୟ ପାର୍ଶ୍ବରେ ଦୁଇଟି ଜଳଧାର ତଳକୁ ଖସି ପଡ଼ି ଦୁଇଟି ଜଳପ୍ରପାତ ସୃଷ୍ଟି କରିଛି।
କେନ୍ଦୁଝର ପାର୍ଶ୍ବରେ ଥିବା ଜଳପ୍ରପାତଟି ଦେଶର ଅନ୍ୟତମ ଦୀର୍ଘତମ ଜଳପ୍ରପାତ ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ ।
ଏହାର ଉଚ୍ଚତା ୮୦୦ ଫୁଟ।
ଏହି ଜଳପ୍ରପାତର ଆକର୍ଷଣୀୟ ବିଶେଷତ୍ବ ହେଉଛି, ପ୍ରପାତଟି ପାହାଡ଼ର ପିଠିରେ ଘଷି ନ ହୋଇ ପାହାଡ଼ର ଶୀର୍ଷରୁ ଉପରୁ ତଳକୁ ଖସି ପଡୁଛି।
ଏତେ ଉଚ୍ଚରୁ ଶୂନ୍ୟରେ ଖସି ପଡ଼ିବା ଅବସରରେ ଜଳଧାର ଜଳୀୟକଣା ପାଲଟିଯାଏ ଆଉ ଏଠାରେ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥିବା ଇନ୍ଦ୍ରଧନୁ ସମ୍ଭବତଃ ଅନ୍ୟ ଜଳପ୍ରପାତମାନଙ୍କରେ ଦୃଶ୍ୟ ହୋଇ ନଥାଏ।
ପାଉଡ଼ି ଭୂୟାଁଙ୍କ ନିବାସ ସ୍ଥଳ
ଖଣ୍ଡାଧାର ହେଉଛି ଆଦିମ ଜନଜାତି ପାଉଡ଼ି ଭୂୟାଁଙ୍କ ଆଦି ନିବାସ ସ୍ଥଳ।
ପାହାଡ଼ର କୋଳରେ ପାଉଡ଼ି ଭୂୟାଁମାନେ ବାସ କରନ୍ତି। ପାଉଡ଼ି ଭୂୟାଁ ‘ଖଣ୍ଡାପାଟ’ ଦେବତାଙ୍କୁ ପୂଜା କରିଥାନ୍ତି।
ଏହି ଦେବତାଙ୍କ ନାମାନୁସାରେ ପାହାଡ଼ର ନାମ ହୋଇଛି ଖଣ୍ଡାଧାର।
ପ୍ରତିବର୍ଷ ମକର ମେଳାରେ ଏଠାରେ ଲକ୍ଷାଧିକ ଭକ୍ତଙ୍କ ସମାଗମ ହୋଇଥାଏ।
ଏଠାରେ ଥିବା କୁଣ୍ଡରେ ବୁଡ଼ ପକାଇଲେ କୋଟି ଜନ୍ମର ପୁଣ୍ୟ ଫଳ ମିଳିଥାଏ ବୋଲି ପାଉଡ଼ି ଭୂୟାଁ ବିଶ୍ବାସ କରନ୍ତି।
ସେହିଭଳି ଏଠାକାର ପାଉଡ଼ି ଭୂୟାଁମାନଙ୍କ ଦ୍ବାରା କନ୍ତୋ ଦେବୀ ଓ କଙ୍କାଳଦେବୀ ପୂଜା ପାଆନ୍ତି।
ଏ ଦୁଇ ଠାକୁରାଣୀ ଖଣ୍ଡାଧାରର ଆରାଧ୍ୟ ଦେବୀ ଅଟନ୍ତି।
ପାଉଡ଼ି ଭୂୟାଁଙ୍କ ସମେତ ଏଠାରେ କୋହ୍ଲ, ମୁଣ୍ଡା, ସାନ୍ତାଳ, ଭୂମିଜ, ଜୁଆଙ୍ଗମାନେ ମଧ୍ୟ ବାସ କରିଥାନ୍ତି।
ଖଣ୍ଡାଧାର ଏମାନଙ୍କ ପାଇଁ କେବଳ ଏକ ନିର୍ଜୀବ ପାହାଡ଼ ନୁହେଁ, ବରଂ ସେମାନଙ୍କ ଭଗବାନ।
ଜୈବ ବିବିଧତାରେ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ
ଖଣ୍ଡାଧାର ଏକାଧିକ ପାହାଡ଼ମାନଙ୍କ ସମାହାରକୁ ନେଇ ସୃଷ୍ଟି।
ଏଠାରେ ରହିଛି ମାଙ୍କଡ଼ନଚା ଓ ମାଲାଂଟୋଲି ଭଳି ସୁଉଚ୍ଚ ଗିରିଶୃଙ୍ଗ।
ମାଙ୍କଡ଼ନଚା ଓ ମାଲାଂଟୋଲିରେ ସବୁଠୁ ଭଲ ଗ୍ରେଡ୍ର ଆଇରନ୍ ଓର୍ ଗଚ୍ଛିତ ରହିଛି ବୋଲି ଖଣି ବିଭାଗ ସର୍ଭେ ରିପୋର୍ଟରେ ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି।
ଖଣ୍ଡାଧାର ଜଳପ୍ରପାତର ଜଳ ସୁନ୍ଦରଗଡ଼ ଜିଲ୍ଲାର ବଣେଇ, ଲହୁଣିପଡ଼ା ଓ କେନ୍ଦୁଝର ଜିଲ୍ଲାର ବାଂଶପାଳ, ଯୋଡ଼ା ବ୍ଲକର ୩୦ଟି ପଞ୍ଚାୟତର ଚାଷୀଙ୍କ କ୍ଷେତକୁ ଜଳ ଯୋଗାଇଥାଏ।
ଏଠାରେ ଥିବା ଅନେକ ଛୋଟବଡ଼ ଜଳ ଉତ୍ସ ଉପରେ ଏଠାକାର ଆଦିବାସୀଙ୍କ କୃଷି ଓ ବଣ ଜୀବଜନ୍ତୁଙ୍କ ତୃଷା ମେଣ୍ଟିଥାଏ।
ଖଣ୍ଡାଧାରର ଜୈବବିବିଧତା ରାଜ୍ୟ କାହିଁକି ସମଗ୍ର ଦେଶରେ ବିରଳ।
ଏଠାରେ ଅନେକ ପ୍ରଜାତିର ଜୀବଜନ୍ତୁ ଓ ବିରଳ ବୃକ୍ଷ ଦୃଶ୍ୟମାନ ହୋଇଥାନ୍ତି।
ଖଣ୍ଡାଧାର ଉପରେ କମ୍ପାନୀଙ୍କ ଆଖି
ଦୀର୍ଘ ପାଞ୍ଚ ଦଶନ୍ଧି ଧରି ଓଡ଼ିଶା ମାଇନିଂ କର୍ପୋରେସନ (ଓଏମ୍ସି) ସୁନ୍ଦରଗଡ଼ ଜିଲ୍ଲାର କୁର୍ମିଟାର ଖଣି (ଖଣ୍ଡାଧାର ପାହାଡ଼) ଖନନ କରିଆସୁଛି।
ଏହା ଫଳରେ ସାରିକୁଦ, ତିଲକୁଦ, ଉସ୍କେଲା ଭଳି ୫୦ରୁ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବ ଗାଁର ଆଦିବାସୀମାନେ ବିପନ୍ନ ହୋଇଥିବା ଅଭିଯୋଗ କରିଆସୁଛନ୍ତି।
ସେହିଭଳି ଖଣ୍ଡାଧାର ଖଣି ଲିଜ୍ ପାଇଁ ପୋସ୍କୋ ଆବେଦନ କରିଥିଲା।
ଏହାକୁ ନେଇ ସେତେବେଳେ ବିରାଟ ଜନ ଆନ୍ଦୋଳନ ମୁଣ୍ଡ ଟେକିଥିଲା।
ଏହାରି ଭିତରେ ପୋସ୍କୋ ଓଡ଼ିଶାରୁ ଚାଲି ଯାଇଥିବାବେଳେ ଖଣ୍ଡାଧାର ଖଣିରୁ ଲୁହା ପଥର ଉତ୍ତୋଳନ ପାଇଁ ବଡ଼ ବଡ଼ କମ୍ପାନୀ ଆବେଦନ କରିଛନ୍ତି।
ଏହି ଖଣି କମ୍ପାନିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ କେତେକ କମ୍ପାନିକୁ ପ୍ରସ୍ପେକ୍ଟିଂ ଲିଜ୍ (ପିଏଲ୍) ମିଳି ସାରିଥିଲାବେଳେ ଏମାନେ ମାଇନିଂ ଲିଜ୍ (ଏମ୍ଏଲ୍) ଅପେକ୍ଷାରେ ଅଛନ୍ତି।
ଅପରପକ୍ଷରେ, କୌଣସି ପରିସ୍ଥିତିରେ ଖଣ୍ଡାଧାର ପାହାଡ଼ ଓ ଜଳପ୍ରପାତକୁ ସରକାର କି କମ୍ପାନି ହାତରେ ଟେକି ଦେବୁନି ବୋଲି ‘ଖଣ୍ଡାଧାର ସୁରକ୍ଷା ସଂଗ୍ରାମ ସମିତି’ ସଭାପତି ଝରା ନାଏକ କହନ୍ତି।
ସେ କହିଛନ୍ତି ଯେ, ଜୀବନ ଯାଉ ପଛେ ଖଣ୍ଡାଧାର ବଞ୍ଚିଥାଉ।
ଏହାରି ଭିତରେ ଖଣ୍ଡାଧାର ପାହାଡ଼ର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ‘ଖଣ୍ଡାଧାର ସୁରକ୍ଷା ସତ୍ୟାଗ୍ରହ’ ଭଳି ଆନ୍ଦୋଳନ ମୁଣ୍ଡ ଟେକିଛି।
ପ୍ରଶ୍ନ ଉଠୁଛି, ଲୁହାପଥର ଖୋଳିବା ବାହାନାରେ ଖଣ୍ଡାଧାର ପାହାଡ଼ ଓ ଜଳପ୍ରପାତକୁ ଧ୍ବଂସ କରି ଦିଯାଇ ପାରିବ କି? ଧ୍ବଂସ କରି ଦିଆଯାଇ ପାରିବ କି ଏହାର ଜୈବ ବିବିଧତା, ଶ୍ୟାମଳ ସବୁଜିମା?
କେମିତି ଯିବେ ଖଣ୍ଡାଧାର?
ଭୁବନେଶ୍ବରରୁ ଖଣ୍ଡାଧାରର ଦୂରତା ୨୩୦ କିଲୋମିଟର। ଭୁବନେଶ୍ବରରୁ ବସ୍ ବା ଟାକ୍ସି ଯୋଗେ ଆପଣ କେନ୍ଦୁଝର ଯାଇପାରିବେ।
ସେହିପରି ଏହାର ନିକଟତମ ରେଳଷ୍ଟେସନ୍ ହେଉଛି କେନ୍ଦୁଝରଗଡ଼।
କେନ୍ଦୁଝର ସହରରୁ ଏହାର ଦୂରତା ୬୦ କିଲୋମିଟର। ରାଉରକେଲାରୁ ବଣାଇ ହୋଇ ଗଲେ ଖଣ୍ଡାଧାର ୧୦୪ କିଲୋମିଟର ଦୂରରେ ଅବସ୍ଥିତ।
ଲୋକାଲ୍ ଓ୍ବାୟାର୍
(ଲେଖକ ଜଣେ ଗବେଷକ, କଥାକାର ଓ ସାମ୍ବାଦିକ। ଓଡ଼ିଶାର ନଦୀ ସଂସ୍କୃତି ଓ ଆଦିବାସୀ ସଂସ୍କୃତି ଉପରେ ତାଙ୍କର ଅନେକ ଉପାଦେୟ ପୁସ୍ତକ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇସାରିଛି।)
